MẠNH TỬ 2

孟子 梁惠王下

 一

莊暴見孟子，曰：「暴見於王，王語暴以好樂，暴未有以對也。」曰：「好

樂何如？」孟子曰：「王之好樂甚，則齊國其庶幾乎？」

Trang Bạo kiến Mạnh tử, viết: Bạo hiện ư vương, vương ngữ Bạo dĩ hiếu nhạc,

Bạo vị hữu dĩ đối dã. Viết: Hiếu nhạc hà như? Mạnh Tử viết: Vương chi hiếu nhạc

thậm, tắc Tề quốc kỳ thứ cơ hồ?

Dịch nghĩa: Trang Bạo vào yết kiến Mạnh tử, nói: Bạo gặp nhà vua, vua bảo nhỏ

với Bạo là thích âm nhạc. Bạo không biết trả lời thế nào. Lại nói: Vua thích âm

nhạc thì thế nào? Mạnh tử trả lời rằng: Vua mà cực thích âm nhạc thì nước Tề có

cơ hội hưng thịnh rồi đó.

Chú giải: Trang Bạo là quan nước Tề, Ngứ = đối với người mà nói chuyện là ngứ,

lời nói ra là ngữ. Thậm nghĩa là lắm, là biết cái lẽ vui nhạc cho đến nơi đến chốn,

Thứ cơ = ngõ hầu, là nói hoạ may có cơ thịnh vượng

他日，見於王曰：「王嘗語莊子以好樂，有諸？」王變乎色，曰：「寡人非

能好先王之樂也，直好世俗之樂耳。」

Tha nhật, kiến ư vương viết: Vương thường ngữ Trang tử dĩ hiếu nhạc, hữu chư?

Vương biến hồ sắc, viết: Quả nhân phi năng hiếu tiên vương chi nhạc dã, trực hiếu

thế tục chi nhạc nhĩ.

Dịch nghĩa: Một ngày khác, khi yết kiến nhà vua, Mạnh tử nói: Nhà vua từng nói

với Trang Bạo rằng thích âm nhạc, có chuyện đó chăng?

Vua biến sắc mặt có ý thẹn nói: Quả nhân không thích nhạc của tiên vương được,

chỉ thích nhạc thế tục mà thôi.

Chú giải: Biến sắc = dáng thẹn thò, Nhạc tiên vương = thuộc về những điệu nhã

nhạc, Nhạc thế tục = thuộc về những lối tạp khúc tân thanh , Trực = Những, chỉ.

　　曰：「王之好樂甚，則國其庶幾乎，今之樂猶古之樂也。」

Viết: Vương dĩ hiếu nhạc thậm, tắc quốc kỳ thứ cơ hồ, kim chi nhạc do cổ chi nhạc

dã.

Dịch nghĩa: Mạnh tử nói: Vương mà cực thích âm nhạc, thì quốc gia có cơ hội

hưng vượng rồi. Nhạc thời nay cũng như nhạc ngày xưa mà thôi.

Chú giải: Do = thông dụng với chữ do, nghĩa là cũng như, là ý không khác nhau,

Nhạc đời nay tức là nhạc thế tục, nhạc đời xưa tức là nhạc của tiên vương

Đây là gợi cái ý vui nhạc ra để bảo vua cùng dân cùng vui

曰：「可得聞與？」曰：「獨樂樂，與人樂樂，孰樂？」曰：「不若與人。

」

　　曰：「與少樂樂，與眾樂樂，孰樂？」

　　曰：「不若與眾。」

Viết: khả đắc văn dư ?Viết: Độc lạc nhạc, dữ nhân lạc nhạc, thục lạc?Viết: bất

nhược dữ nhân.

Viết: dữ thiểu lạc nhạc, dữ chúng lạc nhạc, thục nhạc?

Viết: bất nhược dữ chúng.

Vua nói: Có thể nghe tiên sinh chỉ bảo được không?　　

Mạnh Tử nói: Một mình thưởng thức nhạc với việc thưởng thức nhạc cùng với

người, thì đằng nào vui hơn

Vua nói: Chẳng bằng thưởng thức cùng người. Mạnh tử nói: Thưởng nhạc với ít

người với việc thưởng nhạc cùng đông người, đằng nào vui hơn? Vua nói: Chẳng

bằng với đông người.

Chú giải: Đây là cố hỏi cho rõ cái thường tình người ta, phần nhiều là muốn vui

chung, để gợi cái công tâm của vua, phải nên cùng dân cùng vui

「臣請為王言樂。今王鼓樂於此，百姓聞王鐘鼓之聲，管龠之音，舉疾首蹙

額而相告曰：『吾王之好鼓樂，夫何使我至於此極也？父子不相見，兄弟妻

子離散。』今王田獵於此，百姓聞王車馬之音，見羽旄之美，舉疾首蹙額而

相告曰：『吾王之好田獵，夫何使我至於此極也？父子不相見，兄弟妻子離

散。』此無他， 不與民同樂也。

Thần thỉnh vi vương ngôn nhạc. Kim vương cổ nhạc chi thử, bách tính văn vương

chung cổ chi thanh, quản thược chi âm, cử tật thủ xúc ngạch nhi tương cáo viết:

“ngô vương chi hiếu cổ nhạc, phù hà sử ngã chí ư thử cực dã? Phụ tử bất tương

kiến, huynh đệ thê tử ly tán”. Kim vương điền liệp ư thử, bách tính văn vương xa

mã chi âm, kiến vũ mao chi mỹ, cử tật thủ xúc át nhi tương cáo viết: “ngô vương

chi hiếu điền liệp, phù hà sử ngã chí ư thử cực dã! Phụ tử bất tương kiến, huynh đệ

thê tử ly tán.” Thử vô tha, bất dữ dân đồng lạc dã.

Thần xin vì Vương mà nói về âm nhạc. Nay nếu Vương tấu nhạc ở đây, trăm họ

nghe tiếng chuông trống, tiếng đàn sáo, đều lắc đầu nhăn mặt mà nói với nhau

rằng: Vua ta thích tấu nhạc mà lại để chúng ta khổ cực đến thế này sao? Cha con

không gặp mặt nhau, anh em, vợ con thì ly tán. Nay nếu Vương tổ chức săn bắn,

bách tính nghe thấy tiếng xa mã của nhà vua, thấy cờ quạt đẹp đẽ mà đều lắc đầu

nhăn mặt nói với nhau rằng: Vua ta chỉ thích săn bắn mà để chúng ta khổ đến

cùng cực, cha con không được gặp nhau, anh em vợ con thì ly tán. Điều này không

có gì khác là ở chỗ: Vua không cùng vui với dân chúng vậy.

Chú giải: Cổ nhạc = Khua nhạc, khác nghĩa với chữ chung cổ, là chuông trống,

Chữ cử tật, thủ, và chữ cử hân hân ở dưới, nghĩa là đều, khác với nghĩa chữ cử

nhạc là khua nhạc, vũ mao = cờ tiết mao làm bằng lông vũ.

「今王鼓樂於此，百姓聞王鐘鼓之聲，管龠之音，舉欣欣然有喜色而相告曰

：『吾王庶幾無疾病與，何以能鼓樂也？』今王田獵於此，百姓聞王車馬之

音，見羽旄之

美，舉欣欣然有喜色而相告曰：『吾王庶幾無疾病與，何以能田獵也？』此

無他，與民同樂也。今王與百姓同樂，則王矣。」

Kim vương cổ nhạc ư thử, bách tính văn vương chung cổ chi thanh, quản thược chi

âm, cử hân hân nhiên hữu hỷ sắc nhi tương cáo viết: “ngô vương thứ cơ vô tật bệnh

dư? hà dĩ năng cổ nhạc dã?” Kim vương điền lạp ư thử, bách tính văn vương xa mã

chi âm, kiến vũ mao chi mỹ, cử hân hân nhiên hữu hỷ sắc nhi tương cáo viết: “ngô

vương thứ cơ vô tật bệnh dư? hà dĩ năng điền lạp dã” Thử vô tha, dữ dân  đồng lạc

dã. Kim, vương dữ bách tính đồng lạc, tắc vương hĩ   .

Nay vua cử nhạc, trăm họ nghe chiêng trống, nghe đàn sáo của nhà vua mà đều

hớn hở, mặt mũi vui vẻ nói với nhau rằng: Vua ta chắc là không có bệnh tật gì, thế

thì mới cử nhạc vui vẻ thế này. Nay vua mở cuộc săn bắn, trăm họ nghe thấy tiếng

xa mã của nhà vua, thấy cờ quạt đẹp đẽ, rực rỡ mà đều hớn hở mặt mũi vui vẻ nói

với nhau rằng: Vua ta chắc là khỏe mạnh không bệnh tật gì, thế thì mới có thể săn

bắn được chứ. Đó không có gì khác bởi nhà vua cùng vui với dân chúng vậy. Nay

nếu vua cùng vui với trăm họ thì vương đạo đã được thực hành rồi đó.

TỔNG BÌNH:

Đời chiến quốc bấy giờ, dân thì cùng, của thì hết; các ông vua bầy giờ chỉ biết

ngất ngưởng ngôi nam diện, sung sướng lấy một mình mà thôi, Thầy Mạnh thiết về

nghĩa cứu dân, nên nhân khi vua Tề thích về âm nhạc, muốn khải phát cái thiện

tâm của vua mà cố khuyên vua lấy nghĩa dữ dân đồng lạc, vậy mới bảo rằng nhạc

thế tục cũng như nhạc tiên vương, kỳ thực nhạc thế tục với nhạc tiên vương có

giống nhau đâu, chỉ có cái ý dữ của dân đồng lạc thì mới giống nhau vậy.

Xét cho kỹ ra nhạc thì cốt về sự hoà, muốn vui nhạc thì phải làm cho dân được yên

cư lạc nghiệp thì mới là vui, nếu chính trị không ra gì, khiến người nghe tiếng đàn

tiếng sáo tiếng trống tiếng chuông mà nhức đầu nhau trán, thì dẫu đem nhạc Thiều

của vua Thuấn khi xưa ra mà múa mà hát cũng vô ích

(Trích dịch lời tiên nho)